ભારતમાં સાબુની કેટકેટલી બ્રાન્ડ આવી અને ગઈ, પરંતુ મૈસૂર સેન્ડલ સોપ આજે પણ પોતાની આગવી ઓળખ જાળવી રહ્યો છે. તેની પાછળનું સાચું કારણ એ છે કે તેણે ક્યારેય તેની ગુણવત્તા સાથે સમાધાન કર્યું નથી. દેશના સૌથી જૂના અને સૌથી મોંઘા સાબુમાંથી એક, ‘મૈસુર સેન્ડલ’ હજુ પણ શુદ્ધ ચંદનના લાકડામાંથી કાઢવામાં આવેલા તેલમાંથી તૈયાર કરવામાં આવે છે.
આ સાબુ વાપરવાનું બીજું એક ખાસ કારણ હતું તેની રોયલ્ટી! લોકો હજુ પણ માને છે કે મૈસુર સેન્ડલ સાબુ એ શાહી લોકોની શાહી પસંદગી છે. આ જ કારણ છે કે છેલ્લા 106 વર્ષથી આ સાબુ સમગ્ર વિશ્વમાં તેની સુગંધ ફેલાવી રહ્યો છે.
આજે ભલે આપણા બાથરૂમમાં વિવિધ પ્રકારના સુગંધી સાબુથી સુગંધ આવે છે, પરંતુ તે જમાનામાં મૈસૂર સેન્ડલ સાબુ લોકોની પહેલી પસંદ હતો. આજે પણ 50 અને 60ના દાયકાના મોટાભાગના લોકો આ સાબુનો ઉપયોગ નહાવા માટે કરે છે. તો ચાલો આજે અમે તમને આ ઐતિહાસિક ભારતની રચના પાછળની રસપ્રદ કહાની જણાવીએ.
મૈસુર સેન્ડલ સોપની રસપ્રદ કહાની:
હકીકતમાં, પ્રથમ વિશ્વયુદ્ધ દરમિયાન, ચંદનનો વેપાર બંધ થવાને કારણે, મૈસૂરથી ચંદનનાં લાકડાં વિદેશમાં જવાનું બંધ થઈ ગયું હતું. યુદ્ધના કારણે વેપાર નીતિઓ પર અસર તો થઈ જ, સાથે સાથે વેપારના ઘણા માર્ગો પણ સુરક્ષિત ન હતા. આવી સ્થિતિમાં, મૈસૂરમાં ચંદનની લાકડીઓનો સતત ઢગલો જોવા મળ્યો. કારણ કે તે સમયે સમગ્ર વિશ્વમાં સૌથી વધુ ચંદનનું ઉત્પાદન મૈસૂરમાં થતું હતું. મૈસુરના શાસક, કૃષ્ણરાજા વોડેયર IV, રાજ્યમાં ચંદનની લાકડીઓના ઢગલાથી પરેશાન હતા.
આ સમય દરમિયાન, મૈસુરના શાસક કૃષ્ણરાજા વોડેયર IV ના સેવકો વારંવાર મહારાજને ‘ચંદનના તેલ’થી સ્નાન કરાવવાની વ્યવસ્થા કરતા. મહારાજને પણ આ તેલની સુગંધ ખૂબ ગમતી. ધીરે ધીરે આ ચંદનનું તેલ સાબુમાં ફેરવાઈ ગયું. મહારાજ હવે ચંદનના તેલમાંથી બનાવેલા સાબુથી રોજ સ્નાન કરવા લાગ્યા.
આ દરમિયાન મહારાજાને સમજાયું કે જે સાબુનો ઉપયોગ તેઓ પોતે કરતા હતા તે તેમની પ્રજા પણ કરી શકે છે. આ રીતે રાજાના મનમાં ચંદનના લાકડામાંથી તેલ કાઢીને મોટી માત્રામાં સાબુ બનાવવાના વિચાર સાથે મૈસુર ચંદન સાબુની શરૂઆત થઈ.
જ્યારે મૈસુરના શાસક કૃષ્ણરાજા વોડેયર IV એ આ વિચાર દીવાન મોક્ષગુંડમ વિશ્વેશ્વરાય સાથે શેર કર્યો, ત્યારે તેઓ પણ તેની સાથે સંમત થયા અને પછી તેના પર કામ શરૂ થયું. આ દરમિયાન મહારાજાએ વિશ્વેશ્વરાયને સાબુ બનાવવાની જવાબદારી સોંપી અને તેમણે એવા સાબુની કલ્પના કરી જેમાં ભેળસેળ ન હોય અને સસ્તી પણ હોય. આ દરમિયાન તેમણે બોમ્બે (મુંબઈ)ના ટેકનિકલ નિષ્ણાતોને આમંત્રિત કર્યા. આ પછી, ભારતીય વિજ્ઞાન સંસ્થા (IISc) ના કેમ્પસમાં સાબુ બનાવવાના પ્રયોગો ગોઠવવામાં આવ્યા હતા.
પ્રથમ વિશ્વયુદ્ધની શરૂઆત:
ઔદ્યોગિક રસાયણશાસ્ત્રી સોસલે ગરલાપુરી શાસ્ત્રી, જેને ‘સોપ શાસ્ત્રી’ તરીકે પણ ઓળખવામાં આવે છે, મહારાજા દ્વારા સાબુ બનાવવાની તકનીક માટે મોકલવામાં આવ્યા હતા. આ પછી શાસ્ત્રીને સાબુ બનાવવાની ટેક્નિક શીખવા માટે ઈંગ્લેન્ડ મોકલવામાં આવ્યા. ઈંગ્લેન્ડથી પાછા ફર્યા બાદ શાસ્ત્રી મહારાજા વોડેયર અને દીવાનને મળ્યા.
આ પછી, ચંદનના લાકડામાંથી તેલ કાઢવાના મશીનો ‘શાહી પરિવાર’ની દેખરેખ હેઠળ વિદેશથી આયાત કરવામાં આવ્યા અને પછી બેંગ્લોરમાં ફેક્ટરી સ્થપાઈ. મામલો 10 મે 1916નો છે. આ દરમિયાન જ્યારે આખું વિશ્વ ‘વિશ્વ યુદ્ધ’નો સામનો કરી રહ્યું હતું, ત્યારે મૈસૂરના મહારાજાએ ભારતને પહેલો સ્વદેશી સાબુ ભેટમાં આપ્યો હતો.
જબરદસ્ત માર્કેટિંગ કર્યું:
ભારતમાં આ સૌથી જૂનો સાબુ બનાવવાનો શ્રેય મૈસુરના ‘રોયલ ફેમિલી’ને જાય છે. દેશભરમાં તેની લોકપ્રિયતા વધારવા માટે મજબૂત માર્કેટિંગ પણ કરવામાં આવ્યું હતું. ખરેખર, તે સમયે બજારમાં અન્ય ઘણા વિદેશી સાબુ ઉપલબ્ધ હતા. આવી સ્થિતિમાં, મૈસુરના રાજવીએ દેશભરમાં આ સાબુના સાઇનબોર્ડ્સ લગાવવાનું નક્કી કર્યું.
આ દરમિયાન ટ્રામ ટિકિટથી લઈને મેચ બોક્સ સુધી આ સાબુનો પ્રચાર પણ કરવામાં આવ્યો હતો. એટલું જ નહીં, આઝાદી પહેલા કરાચીમાં આ સાબુના પ્રચાર માટે ‘ઉંટ સરઘસ’ પણ કાઢવામાં આવ્યું હતું.
દેશભરમાં પ્રખ્યાત થયા:
વર્ષ 1918માં દેશનો આ શાહી સાબુ બજારોમાં આવતાની સાથે જ લોકોએ તેને હાથથી ખરીદ્યો હતો. આ સમય દરમિયાન, સાબુમાં વાસ્તવિક ચંદન તેલનો ઉપયોગ અને શાહી પરિવાર સાથેના જોડાણને કારણે આ સાબુ ખૂબ લોકપ્રિય બન્યો.
મૈસુરના રાજવી પરિવારનું નામ સામેલ થવાને કારણે માત્ર સામાન્ય લોકો જ નહીં પરંતુ દેશના અન્ય રાજવીઓએ પણ આ સાબુ હાથમાં લીધો હતો. થોડા સમય પછી, આ સાબુનો વ્યવસાય કર્ણાટકમાંથી બહાર આવ્યો અને આખા દેશમાં ફેલાઈ ગયો. આ પછી 1944માં કર્ણાટકના શિમોગામાં ચંદનના તેલની બીજી ફેક્ટરી સ્થપાઈ.
આઝાદી પછી, મૈસુર સેન્ડલ સોપની તમામ ફેક્ટરીઓ કર્ણાટક સરકારના અધિકારક્ષેત્રમાં આવી. 1980માં, સરકારે આ ફેક્ટરીઓને કર્ણાટક સોપ્સ એન્ડ ડિટર્જન્ટ્સ લિમિટેડ સાથે મર્જ કરી. 1990ના દાયકામાં ભારતમાં ઘણી નવી કંપનીઓના આગમન સાથે, આ ‘મૈસુર સેન્ડલ સાબુ’ ને સખત સ્પર્ધા મળવા લાગી.
આ દરમિયાન કંપનીને સતત નુકસાન થવા લાગ્યું અને તે દેવામાં ડૂબી ગઈ. આ હોવા છતાં, કંપની સ્થિર રહી અને વર્ષ 2003 સુધીમાં, તેના તમામ દેવાં ક્લિયર કર્યા પછી પણ, ગુણવત્તા સાથે કોઈ બાંધછોડ કરવામાં આવી ન હતી.
ધોની પ્રથમ બ્રાન્ડ એમ્બેસેડર:
2003 અને 2006ની વચ્ચે, મૈસુર સેન્ડલ સોપે ઘણી કમાણી કરી. આ દરમિયાન કંપનીએ વર્ષ 2006માં પૂર્વ ભારતીય ક્રિકેટ કેપ્ટન મહેન્દ્ર સિંહ ધોનીને ‘મૈસુર સેન્ડલ સોપ’ના બ્રાન્ડ એમ્બેસેડર તરીકે નિયુક્ત કર્યા હતા. ‘મૈસુર સેન્ડલ સોપ’ને પ્રમોટ કરનાર ધોની પ્રથમ લોકપ્રિય વ્યક્તિ હતા.
મૈસુર ચંદન સાબુ એ વિશ્વનો એકમાત્ર સાબુ છે જે હજી પણ 100% શુદ્ધ ચંદન તેલમાંથી બનાવવામાં આવે છે. તે પેચૌલી, વેટીવર, નારંગી, ગેરેનિયમ અને પામ ગુલાબ જેવા અન્ય કુદરતી તેલનો પણ ઉપયોગ કરે છે. આજે આ ખાસિયતના કારણે આ સાબુની ભારતમાં જ નહીં વિદેશમાં પણ ખૂબ માંગ છે.
