બ્રિટિશ શાસનથી ભારતને આઝાદી મળ્યાને 75 વર્ષ વીતી ગયા છે, આ હાંસલ કરવા માટે ઘણા લોકોએ પોતાના જીવનનું બલિદાન આપ્યું છે. પરંતુ આ લડાઈમાં ભારતે માત્ર અંગ્રેજ શાસકોથી છુટકારો મેળવવો જ ન હતો, પરંતુ તેમના દ્વારા વેચવામાં આવેલ માલસામાનને જડમૂળથી ઉખેડી નાખવાનો હતો.
અંગ્રેજો ભારતમાં તેમના ઉત્પાદનો વેચીને ખૂબ પૈસા કમાતા હતા, જેના કારણે ભારતીય વેપારીઓની કમર ખરાબ રીતે તૂટી ગઈ હતી. આવી સ્થિતિમાં, તે સમય દરમિયાન ક્રાંતિકારી ખગેન્દ્ર ચંદ્ર દાસે અંગ્રેજોના ધંધા સામે અવાજ ઉઠાવ્યો હતો, જેથી ભારતીય માલસામાનનું વેચાણ સારું થઈ શકે.
ખગેન્દ્ર ચંદ્ર દાસે વિદેશી બ્રાન્ડ્સને પડકારવા માટે લીમડાથી ભરપૂર માર્ગો સાબુ બજારમાં લોન્ચ કર્યો, જે ટૂંક સમયમાં દરેક ભારતીયની પ્રથમ પસંદગી બની ગયો. ચાલો આપણે વિગતવાર જાણીએ શું હતી માર્ગો સાબુની શરૂઆતની વાર્તા.
કોણ હતા કે. સી. દાસ?
ક્રાંતિકારી ખગેન્દ્ર ચંદ્ર દાસનો જન્મ બંગાળના એક સમૃદ્ધ બૈદ્ય પરિવારમાં થયો હતો, તેમના પિતા રાય બહાદુર તારક ચંદ્ર દાસ વ્યવસાયે ન્યાયાધીશ હતા. આવી સ્થિતિમાં ખગેન્દ્ર ચંદ્ર દાસ બાળપણથી જ પિતાના પદને કારણે ઓળખાતા હતા, પરંતુ તેમણે દેશભક્તિના માર્ગે ચાલીને એક અલગ જ ઓળખ બનાવી.
વાસ્તવમાં ખગેન્દ્ર ચંદ્રની માતા મોહિની દેવી ગાંધીવાદી વિચારોને અનુસરતી હતી અને આઝાદીના કાર્યક્રમોમાં ભાગ લેતી હતી, તેથી ખગેન્દ્ર ચંદ્રના મનમાં પણ દેશ પ્રત્યે કંઈક કરવાનો વિચાર આવવા લાગ્યો હતો.
ખગેન્દ્ર ચંદ્ર દાસ સામાન્ય રીતે કે. સી. દાસ તરીકે પણ ઓળખાય છે, જેમણે કલકત્તામાંથી શિક્ષણ પૂરું કર્યા પછી શિબપુરની એન્જિનિયરિંગ કૉલેજમાં લેક્ચરર તરીકે ભણાવવાનું શરૂ કર્યું.
દાસ સ્વદેશી વસ્તુઓને પ્રોત્સાહન આપવા માંગતા હતા
આ દરમિયાન, 16 ઓક્ટોબર 1905ના રોજ લોર્ડ કર્ઝને ‘ભાગલા પાડો અને રાજ કરો’ની નીતિ હેઠળ બંગાળને ભારતમાંથી વિભાજીત કર્યું. આ વિભાજનને કારણે ભારતીયોના મનમાં વિદેશી વસ્તુઓનો બહિષ્કાર કરવાની અને સ્વદેશી ચીજવસ્તુઓ અપનાવવાની લાગણીએ જોર પકડ્યું.
આવી સ્થિતિમાં, અંગ્રેજોને વિરોધ દેખાડવા માટે ભારતીયોએ બ્રિટિશ ઉત્પાદનોનો ઉપયોગ કરવાનું બંધ કર્યું, અને સ્વદેશી વસ્તુઓ ખરીદવા લાગ્યા. આ દરમિયાન કે. સી. દાસ પણ તેમના સ્વદેશી ઉત્પાદનો બનાવવા અને વેચવા માંગતા હતા, પરંતુ તે સમયે અભ્યાસને કારણે તેમણે ધંધો છોડવો પડ્યો હતો.
પિતાના વિરોધ બાદ વિદેશમાં અભ્યાસ
કેસી દાસના મંતવ્યો તેમની માતાની જેમ ગાંધીવાદી અને રાષ્ટ્રવાદી હતા, તેથી તેમણે સ્વદેશી ઉત્પાદનોને પ્રોત્સાહન આપવાના આંદોલનમાં પણ ભાગ લેવાનું શરૂ કર્યું. પરંતુ તેમના પિતા રાય બહાદુર તારક ચંદ્ર દાસને ખગેન્દ્ર ચંદ્રની ચળવળમાં ભાગીદારી બિલકુલ પસંદ ન હતી.
હકીકતમાં, કેસી દાસના પિતા બ્રિટિશ ભારત સરકાર હેઠળ કામ કરતા હતા અને તેઓ કેટલાક ઉચ્ચ અધિકારીઓની નજીક પણ હતા, તેથી તેમણે તેમના પુત્રને આંદોલનમાં ભાગ ન લેવાની સલાહ આપી હતી. પરંતુ કે. સી. દાસે તેમના પિતાની વાત ન સાંભળી, જેના પછી તેમના પિતાએ તેમને વિદેશમાં અભ્યાસ કરવાનો આદેશ આપ્યો.
જો કે ખગેન્દ્ર ચંદ્ર દાસ ભણવા માટે બ્રિટન જવા માંગતા ન હતા, પરંતુ આ દરમિયાન તેમને ઇન્ડિયન સોસાયટી ફોર ધ એડવાન્સમેન્ટ ઓફ સાયન્ટિફિક ઇન્ડસ્ટ્રી તરફથી શિષ્યવૃત્તિ મળી. કે.સી.દાસે આ ઓફર સ્વીકારી અને અમેરિકા જતા રહ્યા.
સ્ટેનફોર્ડ યુનિવર્સિટીમાં અભ્યાસ કરનાર દાસ પ્રથમ ભારતીય હતા
કેસી દાસે યુ.એસ.ની સ્ટેનફોર્ડ યુનિવર્સિટીમાં અભ્યાસ કર્યો, જ્યાંથી તેમણે વર્ષ 1910માં રાસાયણિક વિજ્ઞાનમાં સ્નાતકની ડિગ્રી મેળવી. આ રીતે, ખગેન્દ્ર ચંદ્ર સ્ટેનફોર્ડ યુનિવર્સિટીમાંથી સ્નાતક પૂર્ણ કરનાર પ્રથમ ભારતીય બન્યા.
સ્નાતક પૂર્ણ કર્યા પછી, કે.સી.દાસ વહાણમાં બેસીને ભારત પરત ફર્યા, જો કે તે પહેલા તેઓ રસ્તામાં થોડા દિવસો જાપાનમાં રોકાયા હતા. આ સમય દરમિયાન તેણે જાપાની વેપારીઓ પાસેથી વ્યાપારની બારીકાઈઓ શીખી અને પછી તે ભારત પરત ફર્યા.
કલકત્તામાં શરૂ કરી કેમિકલ કંપની
આ રીતે, ભારત પાછા ફર્યા પછી, ખગેન્દ્ર ચંદ્ર દાસે વર્ષ 1916 માં કલકત્તામાં તેમની કેમિકલ કંપની શરૂ કરી, જેમાં આર. એન. સેન અને બી. એન. મૈત્રાએ તેને ટેકો આપ્યો. આ રીતે, વર્ષ 1920 સુધીમાં, દાસની કંપનીનો વિસ્તાર થયો, ત્યારબાદ તેણે શૌચાલય સામગ્રી બનાવવાનું શરૂ કર્યું.
આમ કેસી દાસ ભારતના પ્રતિષ્ઠિત ઉદ્યોગસાહસિક અને એક કેમિકલ કંપનીના માલિક બન્યા, ત્યારબાદ તેમણે સ્વદેશી ચીજવસ્તુઓને પ્રોત્સાહન આપવા માટે લીમડાના પાંદડાના રસમાંથી તૈયાર કરાયેલ માર્ગો સાબુ અને લીમડાની ટૂથપેસ્ટની શરૂઆત કરી.
માર્ગો સાબુની શરૂઆત
કેસી દાસની કંપની દ્વારા બનાવવામાં આવેલ માર્ગો સાબુ અને લીમડાની ટૂથપેસ્ટ દેશના દરેક વર્ગ માટે બનાવવામાં આવી હતી, જેથી લોકો બ્રિટિશ પ્રોડક્ટનો બહિષ્કાર કરે અને સ્વદેશી વસ્તુઓનો ઉપયોગ કરવાનું શરૂ કરે.
ખગેન્દ્ર ચંદ્ર દાસ દ્વારા શરૂ કરાયેલ ઉત્પાદનોની માંગ ઝડપથી વધવા લાગી, ત્યારબાદ માર્ગો સાબુ અને લીમડાની ટૂથપેસ્ટનો વ્યવસાય કલકત્તાની બહાર અન્ય શહેરોમાં ફેલાવા લાગ્યો.
આ પછી, ભારતના અન્ય શહેરોમાં માર્ગો કંપનીની શાખાઓ ખોલવામાં આવી અને કંપનીએ વિસ્તરણ કરવાનું ચાલુ રાખ્યું, જેના કારણે માર્ગો દક્ષિણ પૂર્વ એશિયામાં સૌથી લોકપ્રિય બ્રાન્ડ બની ગઈ. આંતરરાષ્ટ્રીય બજારમાં પણ વધતી માંગને કારણે સિંગાપોરમાં કંપનીનો પ્લાન્ટ સ્થાપવામાં આવ્યો હતો.
માર્ગોએ 100 વર્ષ પૂર્ણ કર્યા છે
માર્ગો બ્રાન્ડ ભલે બ્રિટિશ ઉત્પાદનોને પડકારવા માટે શરૂ કરવામાં આવી હોય, પરંતુ આજે આ બ્રાન્ડ ભારતમાં 100 વર્ષ પૂર્ણ કરે છે. જોકે, આ વર્ષગાંઠ જોવા માટે કે.સી.દાસ દુનિયામાં રહ્યા નહોતા, કારણ કે તેમનું મૃત્યુ વર્ષ 1965માં થયું હતું.
પરંતુ કેસી દાસે તેમના મૃત્યુ પહેલા માર્ગોની સફળતા જોઈ હતી, જેના કારણે તેમણે દક્ષિણ એશિયાના સૌથી પ્રખ્યાત બિઝનેસ મેન તરીકે પોતાની ઓળખ બનાવી હતી. આજે માર્ગો સોપે ભારતીય અને આંતરરાષ્ટ્રીય બજારમાં 100 વર્ષની સફર પૂર્ણ કરી છે.
