ભારત પ્રાચીન સમયથી સાંસ્કૃતિક વિવિધતા ધરાવતો દેશ રહ્યો છે. ભારત એક એવો દેશ છે જ્યાં ખાણીપીણીની કોઈ કમી નથી. એટલે જ આપણા દેશે ચાઈનીઝથી લઈને જાપાનીઝ, ઈટાલીયન સુધીના દરેક દેશના ફૂડનું દિલ ખોલીને સ્વાગત કર્યું છે. ઈરાની (ફારસી) ભોજન પણ ભારતમાં ખૂબ પ્રખ્યાત છે. ભારતમાં ‘તંદૂર’ને ઈરાનની ભેટ માનવામાં આવે છે. આજે દેશની નાની-મોટી હોટલોમાં તંદૂરી રોટલી ખૂબ જ શોભે છે. આ સિવાય પણ આવી ઘણી ઈરાની વાનગીઓ છે જે આજે ભારતીય થાળીનું ગૌરવ બની ગઈ છે.
આપણે ભારતીય મીઠાઈઓના ખૂબ શોખીન તરીકે પણ જાણીતા છીએ. ભારતમાં અનેક પ્રકારની સ્વાદિષ્ટ મીઠાઈઓ બનાવવામાં આવે છે, તેમાંથી એક છે ગુલાબ જાંબુ. તે ખાવામાં જેટલો સ્વાદિષ્ટ છે તેટલો જ તેનો ઈતિહાસ પણ મીઠો અને મસાલેદાર છે. પરંતુ તમે જે ‘ગુલાબ જાંબુ’ને અત્યાર સુધી ભારતીય મીઠાઈ માનીને ખાતા હતા તે જરાય ભારતીય નથી. આ એક પર્શિયન વાનગી છે, જે પર્શિયા (ઈરાન)માં અલગ રીતે તૈયાર કરવામાં આવે છે.
ભારતમાં ‘ગુલાબ જાંબુ’ને લઈને લોકોના મનમાં હંમેશા એક પ્રશ્ન ઘૂમતો રહે છે. ‘ગુલાબ જાંબુ’ને ગુલાબ જાંબુ કઈ રીતે કહેવાય? જ્યારે તેમાં ન તો ‘ગુલાબના ફૂલ’નો ઉપયોગ કરવામાં આવ્યો છે કે ન તો તેમાં ‘જાંબુનો રસ’ ભેળવવામાં આવ્યો છે.
ચાલો હવે જાણીએ ‘ગુલાબ જાંબુ’ પાછળનો ઈતિહાસ-
ઈતિહાસકાર માઈકલ ક્રાંઝલના જણાવ્યા અનુસાર, ‘ગુલાબ જાંબુ’ 13મી સદીની આસપાસ પર્શિયા (ઈરાન)માં રજૂ કરવામાં આવ્યું હતું. ઈરાનમાં ‘ગુલાબ જાંબુ’ જેવી મીઠાઈ તૈયાર કરવામાં આવે છે, જેને ‘લુકમત અલ-કાદી’ કહેવામાં આવે છે. ‘ગુલાબ જાંબુ’માં ગુલાબ બે શબ્દો ‘ગુલ’ અને ‘આબ’થી બનેલો છે. આમાં ‘ગુલ’ એટલે ‘ફૂલ’ અને ‘આબ’ એટલે ‘પાણી’. જ્યારે ‘જાંબુ’ના આકારને કારણે તેને ‘ગુલાબ જાંબુ’ કહેવામાં આવે છે.
આ વાનગી પર્શિયામાં કેવી રીતે તૈયાર કરવામાં આવે છે
પર્શિયા (ઈરાન) માં ગુલાબ જાંબુ (લુકમત અલ-કાદી) વાનગી બનાવવા માટે, પ્રથમ લોટના બોલને ઘીમાં તળવામાં આવે છે. આ પછી, તેઓ મધ અથવા ખાંડની ચાસણીમાં બોળવામાં આવે છે. આ દરમિયાન આ ચાસણી બનાવવા માટે ગુલાબના ફૂલની સૂકી પાંખડીઓ તોડીને નાખવામાં આવે છે. તેથી જ તેને ‘રોઝ રસ’ પણ કહેવામાં આવે છે.
ભારતમાં તેની શરૂઆત ક્યારે થઈ?
એવું કહેવાય છે કે પર્શિયા (ઈરાન) પછી, આ મીઠાઈ તુર્કીમાં પણ તૈયાર કરવામાં આવી હતી. બાદમાં તુર્કીના લોકો તેને ભારતમાં લાવ્યા અને તે ‘લુકમત અલ-કાદી’ પરથી ‘ગુલાબ જાંબુ’ બની ગયું. આ મીઠાઈ ભારતમાં તત્કાલીન મુઘલ સમ્રાટ શાહજહાંના શાસનકાળ દરમિયાન રજૂ કરવામાં આવી હતી. તે શાહજહાંની પ્રિય મીઠાઈ હતી. તે સૌપ્રથમ મુઘલ સમ્રાટ શાહજહાંના દરબારમાં તૈયાર કરવામાં આવ્યું હતું.
17મી સદીથી લઈને આજ સુધી આ વાનગી ભારતીયોની સૌથી પ્રિય મીઠાઈ બની ગઈ છે. લગ્નથી લઈને જન્મદિવસ સુધી, ભારતમાં એવું કોઈ ફંક્શન નહીં હોય, જ્યાં ‘ગુલાબ જાંબુ’ને સ્વીટ ડીશ તરીકે પીરસવામાં ન આવે. આ સિવાય ભારતીય ઉપખંડ, મોરેશિયસ, ફિજી, દક્ષિણ અને પૂર્વ આફ્રિકા, કેરેબિયન અને મલય દ્વીપકલ્પમાં પણ આ મીઠાઈ બનાવવામાં આવે છે.
ગુલાબ જાંબુ (લુકમત અલ-કાદી) ને પર્શિયા (ઈરાન) માં બામિહ પણ કહેવામાં આવે છે. જ્યારે ટર્કિશમાં ‘ગુલાબ જાંબુ’ને તુલુમ્બા કહેવામાં આવે છે.
